96% Puszczy Białowieskiej bez pił i polowań. Polska przekazała UNESCO Plan Zarządzania
Polska oficjalnie przesłała do UNESCO Plan Zarządzania Obiektem Światowego Dziedzictwa „Puszcza Białowieska”. Dokument określa kierunki ochrony i gospodarowania obszarem aż do 2050 r. To jedno z najważniejszych wydarzeń w historii ochrony tego miejsca, od lat będącego areną sporów o wycinki i zakres ingerencji człowieka.
Plan przewiduje, że 96% Puszczy jako obiektu UNESCO pozostanie poddane wyłącznie naturalnym procesom – bez gospodarki leśnej i bez polowań. To największe jak dotąd ograniczenie ingerencji człowieka na tym terenie. Dokument jest dostępny na stronie Ministerstwa Klimatu i Środowiska.
Polska spełnia zobowiązanie, które podjęła ponad dekadę temu. To nie tylko formalność – to wyraz naszej odpowiedzialności za jeden z najcenniejszych obiektów przyrodniczych świata
– powiedziała Paulina Hennig-Kloska, ministra środowiska i klimatu podczas konferencji prasowej 11 grudnia.
Ograniczenie gospodarki leśnej i polowań w większości Puszczy
Jeszcze kilka lat temu możliwość cięć obejmowała ok. 10 tysięcy hektarów. Nowy Plan dopuszcza działania gospodarcze jedynie na 86 ha, w ściśle określonych przypadkach.
Plan wprowadził nowy podział czterech stref ochronnych. Strefa 1 obejmująca obszar ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego wynosi 10,74%. Strefa 2, obejmująca pozostały obszar Białowieskiego Parku Narodowego i rezerwaty przyrody wynosi 28,29%. Strefa 3, czyli strefa ochrony m.in. drzewostanów ponadstuletnich 57,20% obiektu a strefa 4 dopuszczająca działania gospodarki leśnej została zmniejszona do 3,76%.
Zgodnie z umową nominacyjną UNESCO strefa 4 powinna być docelowo wyeliminowana z terenu Puszczy. Plan jako kierunek docelowy zakłada przywrócenie w całej Puszczy naturalnych procesów. Działania gospodarcze mogą być według nowego planu prowadzone wyłącznie w strefie 4a – na niewielkich terenach wymagających aktywnej ochrony określonych siedlisk, oraz w strefie 4b – na fragmentach monokultur iglastych posadzonych przez leśników niezgodnie z siedliskiem.
W całej polskiej części obiektu UNESCO zakazano polowań, kończąc tym samym erę polowań dewizowych odbywających się na leśnych polanach. Wyjątek stanowią jedynie gatunki inwazyjne. Gospodarka łowiecka została dopuszczona na terenie polan osadniczych, zlokalizowanych w strefie buforowej wewnątrz obiektu.
To ważny dzień dla Puszczy. Plan daje podstawę do podejmowania dalszych działań naprawczych tj. powołania nowych rezerwatów, poprawy sytuacji wodnej Puszczy czy przeciwdziałania fragmentacji związanej m.in ze stale modernizowaną siecią dróg leśnych
– ocenia Sylwia Szczutkowska z Pracowni na rzecz Wszystkich Istot.
Plan powstał pod naciskiem UNESCO – i z wieloletnim opóźnieniem
Obowiązek przygotowaniu Planu został nałożony w 2014 r., kiedy cała Puszcza stała się obiektem UNESCO. r. Po nielegalnej wycince w 2017 i budowie muru na polsko-białoruskiej granicy w 2023 r. eksperci UNESCO wskazali, że Puszczy Białowieskiej grozi wpisanie na listę obiektów w zagrożeniu. Oczekiwali podjęcia zdecydowanych kroków zaradczych.
Forsowany przez poprzedni rząd plan zarządzania zawierał jednak sprzeczne z wymogami UNESCO zapisy - zamiast ograniczać ingerencję w obiekt, znacząco ją zwiększał.
W Raporcie IUCN World Heritage Outlook 2025 Puszcza została sklasyfikowana jako obiekt o „krytycznym stanie zachowania”, co oznacza najwyższy poziom zagrożenia dla jej wyjątkowych wartości przyrodniczych jako Światowego obiektu UNESCO. Jednym z problemów podnoszonych przez ekspertów był brak przyjęcia planu zarządzania obiektem.
Dopiero po wyeliminowaniu zapisów sprzecznych z wymogami UNESCO oraz po wypracowaniu strefowania ograniczającego ingerencję człowieka, dokument mógł zostać przekazany 5 grudnia Komitetowi Światowego Dziedzictwa.
Najlepiej skonsultowany dokument dotyczący środowiska
To najlepiej skonsultowany dokument dotyczący ochrony środowiska w Polsce
– podkreśla dr hab. Marcin Stoczkiewicz, dyrektor IOŚ-PIB, odpowiedzialny za przygotowanie Planu.
W procesie wzięło udział ok. 2000 osób podczas 45 spotkań, seminariów i warsztatów. Konsultacje objęły mieszkańców, samorządowców, naukowców i organizacje społeczne.
Dużym zaskoczeniem były wyniki badania opinii publicznej, albowiem zarówno większość mieszkańców puszczańskich gmin, jaki i Polacy z innych regionów opowiedzieli się za całkowitą ochroną Puszczy Białowieskiej na całym obszarze
– powiedział Stoczkiewicz
Silne poparcie ekspertów
Pozytywną ocenę Planowi wystawiła Państwowa Rada Ochrony Przyrody. Eksperci podkreślają, że wdrożenie Planu wymaga ścisłej współpracy między instytucjami publicznymi, naukowymi i społecznymi, a także dalszego doprecyzowania mechanizmów operacyjnych, finansowych i ewaluacyjnych.
To jest Plan, który jednoznacznie eliminuje największe zagrożenie dla Puszczy Białowieskiej, jakim jest gospodarka leśna, czyli sztuczne przekształcanie lasu przez człowieka (sadzenie i wycinanie drzew) i ciągłe zaburzanie naturalnych procesów
– mówi prof. Michał Żmihorski z PAN, członek Państwowej Rady Ochrony Przyrody.
Naukowcy w swojej opinii zwrócili uwagę na zagadnienia, które na etapie wdrożenia Planu powinny zostać doprecyzowane. To m.in. określenie perspektywy czasowej likwidacji strefy dopuszczającej wycinki, analiza stopnia fragmentacji obiektu wraz z programem przywrócenia łączności ekologicznej oraz lepszego rozpoznania kryzysu hydrologicznego w Puszczy.
Eksperci zwracają uwagę, że pogarszająca się ocena zagrożenia dla wartości przyrodniczych Puszczy wiąże się również z presją infrastrukturalną i militarną wzdłuż granicy polsko-białoruskiej. W raporcie IUCN podkreślono, że budowa zapory i działania służb mają wpływ na funkcjonowanie ekosystemu i migracje zwierząt.
Jedno z najcenniejszych miejsc na Ziemi
Puszcza Białowieska jest jednym z 1248 obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, z czego tylko 235 to obiekty przyrodnicze. Chroni ponad 3,5 tys. gatunków grzybów, 12 tys. bezkręgowców, 250 gatunków ptaków, 59 gatunków ssaków, a jej symbolem pozostaje żubr. To także ostatni w Europie niziny las o cechach lasu pierwotnego – tak unikatowy, że jego utrata byłaby nieodwracalna.
Czy Puszcza jest już bezpieczna?
Jeszcze w 2023 r. ówczesne kierownictwo resortu środowiska i Lasy Państwowe rozważały powrót do intensywnych cięć – planująć zwiększenie strefy 4 na część drzewostanów ponadstuletnich. Zagrożone było 62 km 2, w tym starodrzewy w wieku nawet 254 lat oraz siedliska rzadkich, chronionych gatunków!
Puszcza powinna być wolna od pił, a taką pewność da tylko status parku narodowego lub rezerwatu na terenie całego obiektu UNESCO
– ocenia Radosław Ślusarczyk z Pracowni na rzecz Wszystkich Istot.
Podkreśla jednak, że przyjęcie planu to ważny krok w ochronie Puszczy. – Teraz należy go pilnie wdrażać - dodaje.
Prawdziwa ochrona dopiero się zaczyna
Nowy Plan, poprzez objęcie 96% Puszczy jako obiektu UNESCO ochroną procesów naturalnych, ogranicza możliwość powrotu ciężkiego sprzętu i masowych wycinek. Jego skuteczność zależy od konsekwentnego wdrażania, współpracy samorządów i instytucji, jasnych harmonogramów i stabilnego finansowania.
Dokument nie tylko spełnia formalny wymóg, ale daje podstawę do pilnych działań w terenie m.in. zwiększenia nawodnienia Puszczy, czy przeciwdziałania fragmentacji. Bez tego dokumentu pełne wdrożenie takich działań byłoby znacznie utrudnione, a presja ze strony gospodarki leśnej mogłaby ponownie naruszyć delikatną równowagę ekosystemów Puszczy Białowieskiej.